مراحل نه گانه اقدام پژوهی به نقل از دکتر اقبال قاسمی پویا

1- مشخص کردن موضوعی که دارای شرایط زیر باشد .( موضوع )

    الف – مورد علاقه شما باشد .

     ب – پژوهش پذیر باشد .

     ج – دارای اهمیت باشد .

     د – در توان پژوهشگر باشد .

     ه – پشتوانه ی اطلاعاتی داشته باشد.

    2 – بیان مساله :  (توصیف وضعیت موجود)‌وضعیت فعلی  را به روشنی توصیف می کند و به تعریف و بیان ابعاد مساله می پردازد . اینکه مشکل موجود در چه شرایط و محیطی نمایان شده و عمق و گستردگی  آن چقدر است و آسیب های آن کدامند

3– گرد آوری اطلاعات اولیه ( شواهد یک) برای این که تصویر روشنی از وضع موجود داشته باشیم لازم است داده ها یا اطلاعات لازم در این باره را جمع آوری کنیم.

 الف – مشاهده رفتار یا بررسی عملکردها در مدت معین

 ب – بررسی پرونده تحصیلی دانش آموزان 

  ج – پرس و جو از همکاران

   د – مطالعه علمی و آگاهانه از منابع معتبر( کتب و ...)

 4- تجزیه و تحلیل و تفسیر داده های او  (بررسی علمی داده های شواهد یک) :     

 - در این مرحله پژوهشگر با استفاده از اطلاعات بدست آمده از مرحله ی قبل ، اقدام به تحلیل و تفسیر داده ها می کند وبا یک جمع بندی عالمانه از اطلاعات ، تاحدودی به علل احتمالی بوجود آورنده مشکل پی می برد ونظرات خود را دراین مورد ثبت می کند تا بر اساس آن راه حل موقتی را برای اجراء انتخاب کند

5 - انتخاب راه حل ( راه حل های ) جدید و موقتی جهت اجراء :  با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده و با خرد ورزی و اندیشیدن مداوم راه حل خود را با شرایط زیر انتخاب کنید .

      الف : در انتخاب راه حل عجله نکنید .

      ب : مطمئن باشید که اطلاعات کافی جمع آوری کرده اید .

      ج : راه حلی انتخاب کنید که امکان اجرای آن باشد .

6 - اجرای راه حل و نظارت برآن در حین اجراء : پژوهشگر ضمن اجرای راه حل پیشنهادی خود ،باید دقت کند که راه حل به درستی اجراء شود .یعنی ضمن اجراء ناظر و کنترل کننده مداوم نیزباشد .

q موارد قابل توجه در این مرحله :

    الف : پیشرفت کار را زیر نظر داشته و وقایع را ثبت کنید .

      ب : از همکاران منتقد خود در مورد پیشرفت کار کمک بگیرید .

      ج – در صورت لزوم تغییرات لازم را دراجرای  طرح اعمال کنید.

7-  گرد آوری اطلاعات پس از اجرای راه حل ( شواهد دو ) :  پژوهشگر پس از اجرای راه حل مطلوب خود که مدعی می باشد با اجرای آن وضعیت مطلوب حاصل گردیده ، بایدملاکهایی را جهت اثبات ادعای خود داشته باشد .

       الف : روش های گرد آوری اطلاعات را معین کنید

        ب : داده های بدست آمده را که نشانگر ایجاد تغییر هستند در یک پوشه جهت ارائه جمع آوری کنید 

ج  :داده ها راجهت قضاوت  در اختیار همکاران منتقد قرار دهید  

8 - ارزشیابی تاثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن: ( ارزیابی و اعتبار بخشی )  - در این مرحله داده های جمع آوری شده را مثل مرحله سوم تفسیر و تحلیل می کنیم . با بررسی نتایج و داده های تحقـیق بعد از اجرای عمل ( راه حل ) از خود می پرسیم که «آیا واقعا تغییری که من به دنبال آن بودم تحقق پیدا کرده است ؟ چقدر ؟» و برای ادعاهای  خود از شواهد 2 استفاده می کنیم.  در این رابطه : 1 – دلایل محکم خود را مبنی بر ایجاد تغییر بیان کنید .  2 – نظر همکاران منتقد خود را که مبنی بر تایید تغییرباشد  قید کنید .( گروه ارزیاب )

9- دادن گزارش نهایی یا اطلاع رسانی بهمراه نتیجه اتفاق افتاده ودر صورت تمایل ارائه ی پیشنهادات لازم به همکاران  

 قاسمی پویا ،اقبال .راهنمای عملی پژوهش درعمل .انتشارات پژوهشکده تعلیم وتربیت .سال 1381

http://actionresearch.mihanblog.com/

  - لطفا کلیاتی از تعاریف حوزه ی اقدام پژوهی را بفرمایید.

اقدام پژوهی یا پژوهش در عمل نوعی از فعالیت پژوهشی است که کسانی که در گروهی یا با گروهی در هر زمینه ای کار می کنند برای بهبود وضع نامطلوب آن کار، از این روش استفاده می کنند. این روش گر چه بیشتر در زمینه های فرهنگی و آموزش و پرورش در کشورهای رشد یافته و توسعه پیدا کرده در صنعت شکل گرفت از دهه 40 و 50 به بعد در مورد معلمان و کسانی که کارهای فرهنگی انجام می دادند به کار گرفته شد. این روش هم   شباهت هایی با پژوهش دانشگاهی دارد هم تفاوت هایی. در این روش ما اول به عنوان پژوهشگر به یاری دوستانمان یا خودمان به تنهایی موضوعی که ما را آزار می دهد از نظر عدم مطلوبیت انتخاب می کنیم با نام عنوان تحقیق. بعد از این که عنوان را مشخص کردیم تلاش می کنیم برای این که بدانیم مشکلمان چیست آن را به روش دقیق توصیف می کنیم یا بیان مسأله می کنیم. برای نمونه می گوییم چرا اعضای این کانون کتاب هایی را که امانت    می برند نخوانده بر می گردانند. ما برای این مشکل، جواب فوری نداریم پس این می شود مسئله ی ما. برای حل مسئله باید اطلاعات داشته باشیم پس به دنبال آن جمع آور ی اطلاعات می آید. منظور این است که ببینیم وضع فعلی مثلا امانت و مطالعه کتاب چگونه است؟ و اینکه چرا بچه ها کتاب را نخوانده بر می گردانند؟ و بالاخره چه باید کرد؟ یعنی 3 سؤوال مطرح می کنیم. برای پاسخ گفتن به این 3 سؤوال، اطلاعات از راه های گوناگون گردآوری می شود از جمله جمع آوری اسناد و مدارک، مطالعه، فیش برداری، مصاحبه و مشاهده. پس از جمع آوری اطلاعات، آن ها را ساماندهی و طبقه بندی می کنیم و اطلاعات خام را به شواهدی تبدیل می کنیم که بر مبنای آن بتوانیم قضاوت کنیم. علت ها را از اطلاعات خام جدا می کنیم و این در حقیقت مهارت ما در تحلیل قضیه است که هم به تمرین و هم مطالعه نیاز دارد. پس از شناخت علت ها برای رفع علت راه هایی پیدا می کنیم. باز این راه ها را از طریق مشاهده و مصاحبه و گردآوری اطلاعات به دست می آوریم و ضمن لحاظ کردن تجربه ی خودمان از تجربه های دیگران هم در روش ها استفاده می کنیم. این بار لیست روش ها را در اختیار داریم که بعد از فهرست بندی روش مناسب با توجه به فضای مورد نظر را انتخاب می کنیم. روش های انتخابی را به اجرا می گذاریم و در اجرا نظارت می کنیم که ببینیم آیا روش خوب پیش می رود یا مشکل دارد. اگر مشکل داشت همان جا حل می کنیم.

بنده معتقدم یک پژوهشگر عمل گرا باید همواره قلم و کاغذ به همراه داشته باشد و موارد را ضبط کند و عکس بگیرد. پس از مراحل نام برده شده ارزیابی، روشن می کند که آیا روش ها مناسب بوده و اگر نبوده چرا. پژوهشگر با ذکر دلیل و مقایسه وضع قبل و بعد از پژوهش نتیجه گیری می کند. بعد از نتیجه گیری به تهیه ی گزارش از مراحل کار می پردازد و این می شود یک سند پژوهشی که می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. 

- چه تفاوتی بین پژوهش های دانشگاهی و پژوهش در عمل وجود دارد؟

 فرق این روش تحقیق با روش های تحقیق مرسوم یا دانشگاهی که امروز در سراسر دنیا انجام می گیرد این است که در این پژوهش خود پژوهشگر دارای دغدغه و مسئله است، خود پژوهشگر عضوی از گروه پژوهش است، خود پژوهشگر از نتیجه پژوهش برای بهبود کارش استفاده می کند، خود پژوهشگر نقش آفرین اصلی در این پژوهش است. برای نمونه در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چند سالی است این تفکر جوانه زده و در حال رشد است. مربیان کانون برای به سازی کارهایشان مثل جذب اعضای بیشتر یا تشویق اعضا به مطالعه به ویژه مطالعه در برخی از زمینه ها مثلا در زمینه های علمی تلاش می کنند از طریق پژوهش در عمل این کار را پیش ببرند. اگر در پژوهش دانشگاهی شخصی از بیرون می آید برای ما تحقیق انجام می دهد و نتیجه آن را اعلام می کند و یافته هایش و پیشنهادهایش را ارائه می دهد و می گوید شما به کار بگیرید، در مقابل در پژوهش حین عمل به جای این که کس دیگری برایمان راه نشان دهد و دانش تولید کند ما خودمان از دانش و راه های دیگران استفاده و به کشف راه های جدید می پردازیم و از آن طریق در کار خودمان بهبود و اصلاح ایجاد می کنیم؛ همچنان که می بینیم کاری غیر رسمی است، مشارکتی است، درونی است، محلی است. از همه ی امکانات محیطی مثل خود اعضا، همکاران، اولیا استفاده می شود تا مشکل، کشف و از راه های مختلف یا حل شود یا کاهش پیدا کند.

لطف پژوهش در عمل این است که می توانیم هر لحظه تجدید نظر کنیم یعنی انعطاف پذیر است. در صورتی که در تحقیق دانشگاهی این طور نیست، آزادی در روش پژوهش در عمل زیاد و پژوهشگر آزاد است. این روش خلاقیت به وجود می آورد و قانون از پیش تعیین شده در آن وجود ندارد.

- آقای قاسمی پویا! این گردهمایی را چطور ارزیابی می کنید؟

ارزیابی بنده کاملا مثبت است. بنده به استان های دیگر هم رفته ام. گردهمایی فارس درست برنامه ریزی شده بود. مربیان بسیار فعال بودند. همه در بحث مشارکت داشتند، پرسش داشتند و این نشان دهنده ی انگیزه ی بالای آن ها بود. معلوم بود برای گذران وقت نیامده اند. امروز 90 دقیقه پرسش و پاسخ مؤید همین مطلب است و کارشناسان هم به صورت مشاهده ا ی جلسه را ارزیابی کردند و چک لیست مشارکتی تهیه کردند. تقریبا همه استان ها خوب شرکت کردند.

- سطح آثار ارائه شده در نمایشگاه را چطور ارزیابی می کنید؟

- هنوز جای اصلاح دارد. در مرحله ی آغازین کار هستیم و پرسش های شرکت کنندگان هم نشان دهنده ی یادگیری آن هاست اما نسبت به این 3 سال آغاز خوبی است هر چند ایده آل نیست و یکی از راه های ارتقای دانش آن ها همین گردهمایی هاست.

- چه پیشنهادی برای رشد اقدام پژوهی در کانون دارید؟

آموزش بسیار مهم است. همین طور اعتقاد مسؤولان کانون به امر پژوهش از اهمیت بالایی برخوردار است. باید دید بدنه ی کانون چقدر با این تفکر دمساز است. به نظر می رسد باید برای مسؤولین نشست هایی را ترتیب داد تا آن ها با اهمیت پژوهش بیشتر آشنا شوند. اداره پژوهشی نباید جدا از بدنه کار کند. پژوهش مخصوص مربیان نیست بلکه کارکنان هم برای بهبود کار خودشان باید این کار را انجام دهند. هم مسؤولین باید آماده شوند و بپذیرند و هم امکانات در اختیار پژوهشگران قرار بگیرد. پژوهش هزینه دارد. بی توجهی برخی مسؤولین بعضی مناطق به دلیل شاید عدم توجیه در این زمینه باشد که پیامد آن عدم علاقه مندی و عدم استقبال است. در استان فارس مدیر کل مدام آمده، سر زده، در جلسات شرکت کرده و این نشان علاقه مندی و اهمیت دادن مسؤولین کانون استان به اقدام پژوهی است.

- و سخن پایانی:

آرزو می کنم روزی برسد که هر مربی و معلمی در ایران پژوهشگر کار خودش باشد چرا که پژوهش یکی از ارکان تصمیم گیری دست اندرکاران است.

- ممنون از شما. 

گفتگو از اعظم موسوی

229948انتهای خبر / وب سایت اختصاصی اطلاع رسانی کودک ونوجوان/ کد خبر